Erdoğan yeniden seçildikten sonra Türkiye’nin para birimi neden düşüyor?

Ankara Türkiye — Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, uzmanların alışılmadık ekonomi politikalarının şiddetlendirdiğini söylediği hırpalanmış bir ekonomiye ve hayat pahalılığı krizine rağmen geçen ay yeniden seçildi.

Uzun süredir lider, uluslararası saygınlığa sahip eski bir bankacıyı maliye ve hazine bakanı olarak atadı ve Cuma günü ABD merkezli bir bankanın eski eş CEO’sunu merkez bankası başkanı olarak atadı.

Ancak Erdoğan’ın ekonomik yönüne ilişkin devam eden belirsizlik ve hükümetin döviz borsaları üzerindeki kontrollerini gevşetmeye yönelik bariz bir hareket, Türk para biriminin bu hafta ABD doları karşısında rekor seviyelere düşmesine neden oldu.

Türk Lirası, yılbaşından bu yana dolar karşısında yaklaşık %20 değer kaybetti. Halihazırda yüksek enflasyonun ortasında barınma ve gıda gibi temel ihtiyaçları karşılamaya çalışan insanlar için daha da yüksek fiyatlara ilişkin korkuları artırdı.

“Ben endişeliyim. Mutsuzum. Ankara’da yaşayan 63 yaşındaki Süreyya Usta, “Yakında gelirim kirayı karşılamayacak” dedi.

İşte liranın düşen değerine, ekonomiyi nelerin beklediğine ve insanların nasıl etkilendiğine bir bakalım:

ERDOĞAN’IN EKONOMİK POLİTİKALARI

Türkiye, 2021’den beri bir döviz krizi ve hızla yükselen enflasyonla boğuşuyor ve ekonomistler bunun Erdoğan’ın faiz oranlarını yükseltmenin enflasyonu artıracağına dair alışılmışın dışında inancının bir sonucu olduğunu söylüyor.

Geleneksel ekonomik düşünce – ve dünya çapındaki merkez bankalarının benimsediği yaklaşım – tam tersini gerektirir: fiyat artışlarını kontrol etmek için oran artışları.

Erdoğan, borçlanma maliyetlerini düşürmesi için Türkiye Merkez Bankası’na baskı yaptı.

Banka, temel politika faizini 2021’de yaklaşık %19’dan şimdi %8,5’e düşürdü, hatta geçen yıl enflasyon şaşırtıcı bir şekilde %85’e ulaştı. Resmi rakamlara göre enflasyon geçen ay %39,5’e geriledi, ancak bağımsız bir grup gerçek rakamın bunun iki katından fazla olduğunu söylüyor.

Ekonomistler, alışılmışın dışında olduğu düşünülen diğer bir politikada, hükümetin seçimler öncesinde lirayı desteklemek için piyasalara agresif bir şekilde müdahale ettiğini ve döviz kurunu kontrol altında tutmak için Türkiye’nin döviz rezervlerini tükettiğini söylüyorlar.

İstanbul Spinn Danışmanlık ekonomisti Özlem Derici Şengül, “Lira üzerindeki baskı bir süredir yüksekti, ancak merkez bankasının aşırı müdahaleleri para biriminin son haftalarda veya aylarda hızla yükselmesini engelliyordu” dedi.

‘AKILCI ZEMİN’E DÖNÜŞ MÜ?

Erdoğan, yemin ettikten saatler sonra, daha önce maliye bakanı ve başbakan yardımcısı olarak görev yapan eski Merrill Lynch bankacısı Mehmet Şimşek’in siyasete beş yıl ara verdikten sonra Kabine’ye döneceğini duyurdu.

Şimşek, Türkiye’nin “rasyonel zemine” dönmekten başka seçeneği olmadığını söyledi. şeffaflık, tutarlılık, hesap verebilirlik ve öngörülebilirlik.”

Başka bir işarette, Erdoğan Cuma günü merkez bankasının başına Hafize Gaye Erkan’ı atadı ve görevi 2021’den beri faiz indirimlerini savunan mevcut başkandan devraldı. ABD merkezli bir bankanın eski eş CEO’su olan Erkan, Türkiye’nin ilk kadın merkezi oldu banka müdürü.

Ancak ekonomistler, ülkeyi sımsıkı tutan Erdoğan’ın Erkan ve Şimşek’e ne kadar serbest bırakılacağının net olmadığını söylüyor.

Şengül, “Piyasalar Erdoğan’ın geleneksel politikalara dönüşüne henüz ikna olmadı” dedi. Erdoğan’ın “merkez bankası ve diğer kurumlara sınırsız bağımsızlığa izin verip vermeyeceği veya başka bir stratejisi olup olmayacağı” konusunda belirsizlikler var.

TÜRKİYE’NİN PARA NEDEN DÜŞÜYOR?

Türk lirası bu hafta dolar karşısında rekor seviyelere geriledi ve önce Çarşamba günü %7, ardından Cuma günü %1,6 düştü.

Ekonomistler, haftanın başındaki keskin düşüşün, Şimşek’in atanmasının ardından hükümetin para birimi üzerindeki kontrollerini gevşetmesinden kaynaklandığını söylüyorlar. Ancak, düşüş tahmin ettiğinden daha dik olabilirdi.

Perşembe günü lira, devlet bankalarından para birimini desteklemek için döviz satışına devam etmelerinin istendiği yönündeki haberler arasında sınırlı bir şekilde %0,5 oranında zayıfladı. Cuma günü lira, dolar karşısında tüm zamanların en düşük seviyesi olan 23,54’e geriledi.

Şengül, Çarşamba günü yaşanan düşüşle ilgili olarak, “Gevşek müdahaleler, bazı belirsizliklerle birleşince, lirada bir günde aşırı değer kaybına neden oldu” dedi. “Bankalar şu anda döviz piyasasına müdahale ediyor, bu yüzden yüzde 7’lik bir değer kaybı daha yaşamayacağız.”

İNSANLAR NASIL ETKİLENİR?

Yüksek enflasyon, daha pahalı gıda ürünleri, elektrik faturaları ve daha fazlasıyla hane halklarını ve işletmeleri sıkıştırıyor. Daha zayıf bir para birimi, ithal hammaddeye bağımlı olan Türkiye’nin enerjiden tahıla kadar dolar üzerinden fiyatlanan her şeye daha fazla ödemek zorunda kalacağı anlamına geliyor.

63 yaşındaki Ankaralı Usta, emekli maaşına zam yapmak için yazarkasa makineleri satan bir firmada çalışıyor ama yine de yüksek enflasyon arasında geçimini sağlamakta zorlanıyor.

Lirada bu hafta yaşanan keskin düşüşün kendisi için daha fazla fiyat artışına ve daha da fazla finansal belirsizliğe yol açacağından endişe ediyor.

“Yaşamaya gücüm yetsin, böylece gaz ve elektriği ödeyebileyim diye sürekli kesintiye uğruyorum. Ama daha ne kadar kesebilirim?” Usta dedi. “Tiyatroya ve sinemaya gitmeyi ya da arkadaşlarla buluşmak için dışarı çıkmayı unuttum.”

Usta, bu yılın başında kirasının iki katına çıktığını, ancak ev sahibinin yeniden artırmak istediğini söylüyor. Taşınmak bir seçenek değil, çünkü düşük gelirli mahallesinde bile kiralar fırladı, diyor.

Ekonomist Şengül, bir günlük kur şokunun çok büyük bir etkisinin olma ihtimalinin düşük olduğunu söylüyor. Bununla birlikte, amortisman kontrol altına alınmazsa, “piyasa fiyatlandırma davranışı önemli ölçüde kötüleşecek” uyarısında bulunuyor.